ΑΡΗΣ ΣΤΟΥΓΙΑΝΝΙΔΗΣ
|
Αλλαγή φύλου
ΓΛΩΣΣΟΛΟΓΙΚΗ
ΕΡΕΥΝΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ ΤΟΥ ΦΥΛΟΥ Ή ΓΕΝΟΥΣ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΟΝΟΜΑΤΩΝ
|
 |
|
ΑΕΝΑΟΝ
|
|
ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΕΝΑΩΣ ΕΝΗΜΕΡΟΥΜΕΝΕΣ
|
|
29 Δεκεμβρίου 2015
|
|
|
Εισαγωγή
Στις μερες μας η αλλαγη φύλου εχει
γινει πραγματικοτητα. Καποτε ηταν μονον στα χαρτια : Οἱ
μὲν ἄνδρες γεγόνασιν ἡμῖν γυναῖκες, αἱ δὲ γυναῖκες ἄνδρες. («οι άντρες
μου έγιναν γυναίκες και οι γυναίκες άντρες») την είπε ο Ξέρξης για την
Αρτεμισία όταν, κατά τη ναυμαχία της Σαλαμίνας, την είδε από το λόφο τού
Αιγάλεω να βυθίζει ένα πλοίο (που νόμιζε πως ήταν) ελληνικό, ενώ τα κυβερνημένα
από άντρες κυβερνήτες πλοία τού στόλου του σκόρπιζαν μέσα σε πανικό.
Μα δεν συμβαινει μονο στους
ανθρωπους η αλλαγη φυλου αλλά και στις λέξεις στα ονόματα και τα επίθετα.
Αφηνουμε τις ανθρωπινες αλλαγες φυλλου στους πλαστικους χειρουργούς, τους
τρανσεξουαλ και λοιοπους
και κοιτάμε της αλλαγες του φυλου των λεξεων.
Έχουν οι λέξεις φύλο;
Εχουν αλλά δεν το λένε. Το φύλο
των λέξεων το λεμε γένος.
Τα γενη των ουσιαστικων
Πχ. η βαρκα ειναι ουσιαστικό γένους θηλυκου, ο οπλιτης είναι ουσιαστικό
γένους αρσενικου, το τραπεζι είναι ουσιαστικό γένους ουδετέρου.
Σε πολλά ιδιώματα που χρησιμοποιείς λέξεις
της αρχαίας το γένος αλλάζει αυθαίρετα η με επίδραση άλλων πτώσεων
Πχ. τω παιδί (δοτ) > το
παιδί(ονομαστικη)
Πχ. η πλαξ > την πλακα > η
πλακα
Η αρκτος , ο αρκος
Από το γένος των ουσιαστικων
εξαρταται και το γένος άλλων παρακολουθηματων όπως το αρθρο,το επίθετο και η
μετοχη.
Το άρθρο
Διαμορφώνεται αναλογα με το γένος του
ουσιαστικου που αφορα και την κλιση και τον αριθμο. Ο ανδρας , η γυναικα, το
παιδι.
Στα Λαρισαιικα υπαρχουν
παρεκκλίσεις: Η Μήτρους (αρσενικο) και σε άλλα ιδιώματα δημιουργειται νεα μορφη
αρθρου «ου» πχ. ου Μητρους.
Στις κλισεις λιγο-πολύ ολοι
χρησιμοποιουν :
Για το αρσενικο Ενικ=ο, του, τω, τον,
ω ,πληθ= οι , των, τοις, τους, ω
Για το Θηλυκο η, της ,τη, την, ω ,αι, των, ταις ,τας, ω
Για το ουδετερο το, του ,τω, το, ω,
τα των, τοις, τα, ω
Το ω δεν είναι άρθρο αλλά επιφώνημα.
Στη δημοτικη καταργηθηκε η δοτικη
(Δεν λέμε πια Εν Αθήναις τῇ )
και ο δυικος αριθμος (πχ. εβουλετο τω παίδε αμφοτέρω παρειναι,
δηλ. και τα δυο του τα παιδιά)
Στο ποντικό ιδίωμα τα αρθρα δεν
συμφωνουν παντοτε με το γένος του ουσιαστικου.Πχ. Επάτναγαν τα εκκλησίας και
επαίρναν τα εικονας.
Στο κυπριακό ιδίωμα το άρθρο της γενικής
του πληθυντικού για τα θηλυκά γίνεται ταις αντί του αρχαίου τας και του νέο
ελληνικού τις.
Πχ. Νάχα ταις ομορφιές σου, Νάχα και
ταις φωνάες σου και ταις παρπατησιες σου.
το επίθετο
Επειδή τα επίθετα προσδιορίζουν ουσιαστικά
μπορεί να έχουν περισσότερα γένη και ανάλογες καταλήξεις.
Το επίθετο είναι ερμαφρόδιτο προσαρμόζει
το γένος ανάλογα με το ουσιαστικό. Πχ. ο κάλος άνθρωπος, η κακή γυναίκα, το καλό
παιδί.
Η ποντική διάλεκτος δεν σέβεται αυτό
τον κανόνα:
Πχ.
Έμορφος είσαι
κορτσοπον,
την μαχαλά σ’ τιμασαι
Αλλ οσον αγαπώ σ΄εγω
η μανά σ΄κ΄ αγαπά σε
Επειδή το αρχικό αρχαίο ελληνικό επίθετο
εὔμορφος, -ον (μορφή), αυτός που έχει ωραία μορφή,
κομψός, χαριτωμένος, όμορφος, εμφανίσιμος, είναι τριγενές και δικατάληκτο.
Στην ποντική διαλεκτό το επίθετο δεν συμφωνεί ως προς τον αριθμό.
Πχ. Πολλά εξυπνέσσα.
Οι κύπριοι προτιμούν να μετατρέψουν το ρήμα σε ουσιαστικό για χα χρησιμοποιήσουν επίθετο αντί επιρρήματος.
Πχ. ευχαριστώ πολλά αντί ευχαριστώ πολύ. Κατανοητό αν διαβαστεί: πολλά «ευχαριστώ»
Υποκορισμός = Εξουδετέρωση
Ο
υποκορισμός είναι δημιουργία μιας λέξης με
υποκοριστική σημασία. (απ’οπου το υποκοριστικό) σημαίνει την μετατροπή
μιας λέξης ώστε να εκφράζει μια σμίκρυνση συνήθως με χροιά χαϊδευτική ή
ειρωνική (γατάκι, παιδαρέλι) και σπανιότερα την έννοια του περίπου (θα
έρθω το βραδάκι), μια ευγενικότερη παράκληση (κάνε μου ένα καφεδάκι)
ο υποκορισμός γίνεται με την προσθήκη
Yυποκοριστικών καταλήξεων. Yυποκοριστικά ρήματα
πχ. ως ουσιαστικό το παιδί έχει ως υποκοριστικό, λέξη παιδάκι υποκοριστική σημασία.
Υπάρχει πληθώρα υποκοριστικών καταλήξεων
: -ακι, -ελι, -ουλα, -ιτσα
Μετά τον υποκορισμό με χρήση των καταλήξεων
–και και –ελι τα ουσιαστικά γίνονται ουδέτερα.
Ο άντρας > το αντράκι
Η κοπέλα > το κοπελι
Εξαίρεση αγόρι > αγορίνα (τρυφερά
από μητέρες επειδή τα κορίτσια είναι πιο δεκτικά σε τρυφερότητες).
Στα δε κυρία ονόματα ιδίως στην Κρήτη
οι εις –και υποκορισμοί είναι συνηθέστατοι πχ ο Ιωσήφ κοινώς Σηφης μεγεθύνεται σε Σφάκας αποκομίζεται Σηφακακι . Κατόπιν το ουδέτερο γίνεται επώνυμο
και ανδρώνεται Σηφακακης! Γι αυτό πολλοί κρητικοί γράφουν το επώνυμο τους με κατάληξη
–ακις και όχι –ακης. Πχ. Ζουριδάκις. Χατζηδάκις.
Η κατάληξη –ελι συνηθίζεται στη
Λέσβο μωρό > μωρουδέλι , καμπάνα >
καμπανἐλι> επων. Ιάκωβος Καμπανέλης .
Η αλεπού > το αλεπουδέλι > ο
Αλεπουδέλης επωνυμο του Οδυσσεα Ελύτη.
Η ποντική διάλεκτος χρησιμοποιει
συχνα το επιθημα –οπον για υποκορισμό και καταταντα παντα ουδετερο κορτσοπον,
δρεπανοπον, γεφυροπον κα
Πχ.
Σένα γεφυροπον
Εμορφον κορτσοπον
Με το φουστανοπον
Το κοντον
Σον Αη-Ηλιά εδα κιεφκα
Θεριζ’ τ’εμον τ’αρνοπον[1]
Και ντ’ εμορφα και νοστιμα
Κρατει το δρεπανοπον.
Συνάντησα στις «Παραδόσεις» του Ν.
Πολίτη , Τομ. Β. σελ. 75 Παράδοση Νο 630 της Καλαμάτας, την λέξη «η κορίτσα» αντί του κορίτσι και είναι πολυ ομορφη και λογικη η κορη > η κοριτσα όπως η κορη > η κορουλα.
Αττικοληκτα στην Δημιουργία κύριων ονομάτων
Η Κλειώ, η Ερατώ, η Μορμω, η βληχώ, και άλλα
επέδρασαν πάνω σε πολλά κυρία ο ονόματα και τα εξουδετέρωσαν πχ. η Δέσποινα
> η Δεσποινιώ > το Δεσποινιό, ή Μαρια > η Μάρω > η Μαριώ [2] το Μαριό, Μαρἀκι.
Συγκοπή
Στις Κυκλαδες δημιουργουνται ουδέτερα ανδρικων κυριων ονοματων με συγκοπη
της κατάληξης τους
Ο Αντωνης το Αντω
Ο Κωστας το Κω
Το συνηθειο αυτό απαντα στα Ιταλικα
ιδιως στη διαλεκτο της Ναπολης και ως φαινεται κληρονομηθηκε επι ενετοκρατιας.
Η υποκοριστικη καταληξη -ουλα
Είναι λατινικη. Όταν λατινικες λέξεις
περασαν, μεσω Βυζαντιου, στα ελληνικα περασαν και οι υποκοριστικες τους .
Σπαθη > spatha > spatula = σπατουλα
Σακκος > sacco > saccula = σακούλα
Caliga >
Caligula > Ο Καλιγούλας
Canna >
cannula >
Cervus >
cervula
Την βαλαμε ως υποκοριστικη κατάληξη
σε παμπολλα Κυρια γυναικεια ονομαρα ονόματα Βουλα, Σουλα, Τουλα, Ρουλα, Κουλα,
Λουλα, Νουλα, Φουλα συγκοπτοντας τα αντιστοιχα Παρασκε-Βουλα, Σπυριδουλα,
Δημη-Τρουλα, Σταυ-Ρουλα, Βασιλι-Κουλα, Κα-Λουλα, Ελεν--Νουλα, Σο-Φουλα
-ινα
Κατά κανονα θηλυκη υποκοριστικη καταληξη
στα λατινικα δειχαν προελευση
Μαρε μαρινα
Caro carina
Collo
collina
Cors cortis
> cortina
Doctor
doctrina
Δινεται στα υποκοριστικα θηλυκων
κυριων ονοματων. Ματινα, Κατινα, Μαρινα, κλπ
Μητρωνυμικα
Αλλάζει το γένος στα αρσενικα μητρωνυμικα
επωνυμα και συνηθως συνοδευεται και από μεταβολη του τονισμου και παρομοια
τερτιπια. Έτσι δεν δειχνει πως εχει το ονομα της μητερας του για να μην φανει
ως «αγνωστου πατρος».
Πχ
Ο Μαργαρίτης αντί ο της
Μαργαριτας (ο γιος της Μαργαρίτας)
Ορφάνης ἤ Αρφάνης αντί Ορφανής (ο
γιος της ορφανής)
Ο Κακιάς (γιος της κακιας)
Ο Μαμής
Ο Καλογρίτσας
Ο Κυρατσούς (της Κυρατσους, η
Κυρατσω)
Το «αγνωστου πατρος» δεν σημαινει
αναγκαστικα μπασταρδος. Ο πατερας δεν είναι γνωστός γιατι είναι ναυτικος και
λειπει πολύ. Ελαχιστοι τον ξερουν ώστε να τον συνδεσουν με τα παιδια του. Ο
Νικος ο Δημητριου (δηλαδη ο γιος του Δημητρη) πχ δεν λεει τιποτε στο χωριο αν ο
Δημητρης είναι ναυτικος και λειπει συνεχως. Αν την μανα του γιου τη λενε Ιωαννα
τον λενε ο Νικος [ο] της Γιαννουλας και μετα Νικος ο Γιαννούλας.
Τετοια φαινομενα απαντουν συχνοτερα
στα νησια οπου οι πατεραδες είναι ναυτικοι και αποντες επι μακρον ἤ για παντα,
συχνα γαρ τα ναυαγια.
Οι αρχαιοι εβαζαν μετα από το κυριο
όνομα τους το όνομα του πατέρα τους και, αν συνετρεχε λογος, την φυλη ἤ την
καταγωγη τους
Πχ. Θεμιστοκλης ο Νεοκλεους ,
Φρεάριος
Περικλής ο Ξανθίππου, Χολαργεύς
Κιμων ο Μιλτιάδου, Αθηναίος
Κατι αντιστοιχο διατηρουν σε μεγαλη
συχνοτητα οι Κύπριοι που δεν συνηθιζουν πολύ τα εβραιοχριστιανικα κυρια ονόματα
και προτιμουν τα αρχαια.
Δημητριου
Νεοκλεους
Νεοφυτου
Αριστειδου
Κλεανθους
Η συνηθεια επιβιωνει στο προθημα Ο’
των Ιρλανδικων επωνύμων, μια συν-τμηση του of (son
of)
Μεχρι προσφατως οι γεροντες στα
χωρια ρωτουσαν «τινος εισαι;» πιστευντας ότι αν τους ελεγες το κυριο όνομα του
πατερα σου θα σε αναγνωριζαν.
«Ειμαι το Γιαννιό του Αντωνη του
βαρκαρη από τα Μαλια».
Ενθα Γιαννιο το εξουδετερωθέν
Γιάννης.
Υποκορισμός των Κυριων Ονοματων
Συνηθως καταντουν ουδέτερα
Ριτα Ριτακι
Μαριω Μακαρι
Νιτσα Ελενιτσα αλλά και Ελενακι
Στελιος , το Στελάκι
Γιαννης , το Γιαννακι (σκωπτικα και
για το νεοσύλλεκτο)
[1] Αρνακι χαιδευτικα για νεα και ομορφη γυναικα, η αγαπημενη μου.
Επιδραση από το τουρκικο κουζουμ =αρνι μου.
[2] Σε πολλά λαικα παραμυθια η αλεπου ονομαζεται κυρα-Μαριω, ἤ κερα-Μαρια επειδη
είναι μαριολα.βεν. mariol `απατεώνας΄ -ης, -ος· μαριόλ(ης) –α. ενώ από
το ηχητικο πλησιασμα ο λυκος λεγεται Νίκος ή
Νικολος. (Λυκος=Νικος) και ο Αρκτος (αρκουδα) των γυφτων ονομαζεται
Μάρκος
