Κυριακή 31 Ιανουαρίου 2010

Αποτρόπαιο, τρόπαιο, αποτροπιασμός


Αποτρόπαιο, τρόπαιο, αποτροπιασμός και δεν συμμαζεύεται

Το τρόπαιο    στην αρχαιότητα ήταν  μνημείο που στηνόταν από τους νικητές στον τόπο της μάχης, συνήθως ένας σωρός από λάφυρα
Αλλά τρόπαιο είναι  οποιοδήποτε αντικείμενο συμβολίζει μια νίκη ή επιτυχία, πολεμική, αθλητική ή άλλου είδους. (Αγγλ. Trophy)
Το τρόπαιο λειτουργούσε ως φόβητρο που έτρεπε σε φυγή τους εχθρούς.
Το τρόπαιο <αρχ. Ρ.  τρέπω = αλλάζω την κατεύθυνση
Ο φέρων τρόπαια, ο νικητής λεγόταν τροπαιοφόρος ή τροπαιούχος.

Αποτρόπαιο καλούσαν οι Αρχαίοι Έλληνες το κάθε τι που μπορούσε να τρέψει σε φυγή κάποιον. Αυτό το πετύχαινε γιατί είχε τρομακτική μορφή ή θεϊκή δύναμη ή και τα δύο.
Ένα από τα πιο γνωστά αποτρόπαια ήταν η κεφαλή της Μέδουσας. Οποίος την έβλεπε μαρμάρωνε.
Ο Περσέας του την αποκεφάλισε την πλησίασε καρκινοβατώντας (με την όπισθεν) και της έκοψε το κεφάλι κυττάζοντας μέσα από την καλογυαλισμένη ασπίδα του χρησιμοποιώντας την σαν καθρέφτη.
Φυσικά όλα αυτά έγιναν και με την βοήθεια της Αθηνάς (συν Αθήνα και χείρα κινεί) που δεν την χώνευε την Μέδουσα. Τσακωνόντουσαν για το ποια είναι η πιο όμορφη.

[ΝΕΟ] Τα αποτρόπαια έμπαιναν και σε ασπίδες και στα ακροπρωρα των πλοιων. Δες το βιβλιο μου "... και ρίξτο στο γιαλο"

Αποτρόπαια μπορούν να θεωρηθούν τα φυλακτά (κυρίως το Τίμιο Ξύλο, τα Αγια λείψανα, εικόνες κλπ ) που υποτίθεται ότι αποτρέπουν εχθρούς, σφαίρες άλλα και πάσα νόσον και πάσαν μαλακίαν.

Γραμματολογικά η λέξη αποτρόπαιο είναι ουσιαστικό.

Η Μέδουσα είναι μετοχή του «μέδω» που σημαίνει άρχω, είμαι κύριος.

Από το αποτρόπαιο προέκυψε το ρήμα «αποτροπιαζω» και το ουσιαστικό «αποτροπιασμός».

Ο Καθ. Γ. Μπαμπινιώτης στο ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ του ορίζει το «αποτροπιασμός» : Τελετή για την αποτροπή του κακού και αντίστοιχα «αποτροπιάζω» : τελώ τον αποτροπιασμό.

Αντίθετα οι ΤΕΓΟΠΟΥΛΟΣ – ΦΥΤΡΑΚΗΣ στο ΜΕΙΖΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ ισχυρίζονται πως αποτροπιασμός σημαίνει έντονη αποστροφή, φρίκη.

Ο Σταματάκος στο ΛΕΞΙΚΟ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΗΣ αποτρόπαιον ονομάζει αυτόν που τρέπει σε φυγή κάποιον.

Εγώ πιστεύω ότι ο Μπαμπινιώτης έχει δίκαιο. Είναι φανερό ότι η τελετή του αποτροπιασμού δημιουργούσε και ανάλογα συναισθήματα. Όταν οι τελετές αυτές (ειδωλολατρικές επί το πλειστον) σταμάτησαν, η κυριολεξία του αποτροπιασμού έμεινε μόνον για να δηλώσει την συναισθηματική αυτή κατάσταση.

Αν θέλουμε να κυριολεκτήσουμε δεν μπορούμε να λέμε «εξέφρασε τον αποτροπιασμό του». Μια τελετή «τελείται» δεν «εκφράζεται». Όμως ποιος κυτταζει τα ψιλά γράμματα; Καθημερινά οι πάντες εκφράζουν τον αποτροπιασμό τους. Έχουν τόσες ευκαιρίες! Γιατί να το κρύψομεν άλλωστε!

Σάββατο 30 Ιανουαρίου 2010

Εγινε το μάτι του "γαρίδα"


Το λέμε για κάποιον που άρχισε να παρατηρεί πολύ έντονα, εστιασμένα και προσεκτικά κάτι (συνήθως κάποιο εύχυμο θηλυκό). Το πλήρες και σωστό κείμενο θα ήταν "έγινε το μάτι του σαν το μάτι της γαρίδας" δηλαδή γούρλωσε. Όμως υπάρχει κάποια ιδιαίτερη γαρίδα:
Η γαρίδα ΜΑΝΤΙΣ είναι το μόνο ζώο στον κόσμο που είναι γνωστό για την ικανότητα του να βλέπει όλα τα χρώματα του φάσματος. Βλέπει καλύτερα από τον άνθρωπο και τα εξασκημένα μάτια της βλέπουν τόσο το υπέρυθρο όσο και το υπεριώδες φως. Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι αυτό το οστρακοειδές, που ζει στα βράχια, μπορεί να δει ακόμα κι ένα είδος φωτός που λέγεται «πολωμένο» και που κανένα άλλο ζώο δεν είναι σε θέση να δει. Αυτή την περίεργη και ειδική γνώση δεν την έχει βέβαια στο νου του ο λαός όταν λέει την έκφραση. (την βρήκα στο "ΑΚΡΩΣ ΤΡΕΛΛΑ ΚΑΙ ΑΠΙΣΤΕΥΤΑ" του Jan Peyne - Εκδ,. Σαββάλας - Αθήνα 2009 [35]). Έχει στο νου του τις γαρίδες της ψαραγοράς. Η έκφραση θα εκλείψει άπλα γιατί με την τρέχουσα τιμή της γαρίδας (38 € το κιλό) θα εκλείψουν οι γαρίδες από το οπτικό πεδίο των νεοελλήνων.

Τετάρτη 20 Ιανουαρίου 2010

Δεν φέυγουν έτσι ...


Αφιέρωμα στο Φίλο μου Αλέξη Τσουχνικά που χάθηκε πρόωρα το Γενάρη του 2010

Δεν φεύγουν έτσι Αλέξη!

Αιφνιδιαστικά, παραβιάζοντας την προτεραιότητα τόσων άλλων. Πόνος, θλίψη και λύπη μας καταλαμβάνει σε κάθε θάνατο. Με τον δικό σου αισθανόμαστε και οργή! Οργή! Για την αδικία του προώρου. Η γη που τόσο πόνεσες, που τόσα χρόνια μόχθησες και πολέμησες για να την κάνεις να γέννα μόνη της χωρίς χάπια και τεχνητούς πόνους ... τώρα, αχάριστα ανοίγει τα σαγόνια της για να σε καταπιεί. Ο Κρόνος που τρώει τα παιδιά του!

Δυσκολεύεται το μυαλό μου να συνηθίσει το χαμό σου. Πριν λίγες μέρες γιορτάζαμε τα Χριστούγεννα με τον παραδοσιακό μας πια τρόπο. Ήμασταν όλοι μαζί και εσύ ήσουν «όλοι»! Και τώρα ... δεν θέλω να σκέφτομαι τα επόμενα Χριστούγεννα, «Αλέξιε, άνθρωπε του Θεού», όπως σε έλεγα λόγω του συνονόματου σου Άγιου. Δεν θα σε ξεχάσουμε «Αλέξιε άνθρωπε του ... Ανθρώπου», τον εφηβικό σου ενθουσιασμό και την ανδρική σου μαχητικότητα, τους αγώνες και τα οράματα σου, την αρχοντιά σου, το αμίμητο χαμόγελο σου και την ασταμάτητη διάθεση για προσφορά.

Η κόρη σου και η γυναίκα σου θα ποτίζουν τα όνειρα σου, δεν θα αφήσουν να μαραθεί ο,τι φύτεψες. Το παράδειγμα της ζωής σου και όχι οι ψαλμωδίες κάνουν αιωνία σου την μνήμη! Όταν παίρνουμε το ντουφέκι τους και πολεμάμε ζουν οι πεθαμένοι.
Καλό ταξίδι φίλε μου και Άρχοντά μου και καλή αντάμωση.

Τετάρτη 13 Ιανουαρίου 2010

Week-end ή Σαββατοκύριακο;


Μέσα στα πλαίσια της υποταγής μας στην Αγγλική (ή καλύτερα αμερικάνικη)  κουλτούρα ξεφύτρωσε και ο όρος «Week-end»  αντί του Ελληνικού «Σαββατοκύριακο». Ο όρος «Week-end»  είναι, έκτος από ξενόφερτος, και λανθασμένος. Η εβδομάδα αρχίζει από την Κυριακή (Νο 1) και τελειώνει το Σάββατο (Νο 7). Υπενθυμίζω την εντολή «τη δε ήμερα τη εβδόμη Σάββατα Κυριω τω θεώ σου» (ΕΞΟΔΟΣ Κεφ. Κ στ 9-10)

Η πρώτη ήμερα της εβδομάδας είναι η Κυριακή. Γι΄αυτό η επομένη ονομάζεται Δευτέρα, και η επομένη Τρίτη κ.ο.κ.
Την  Κυριακή πρέπει να περιμένουμε 5 ήμερες ακόμα για να έρθει το τέλος της εβδομάδας  (επί λέξει «week-end»).
Το  τέλος της εβδομάδος πρέπει να είναι μια ημέρα. Δεν μπορεί να είναι δύο ήμερες γιατί τότε θα παίξουμε την «κολοκυθιά» (γιατί να μην είναι και τρεις ). Η εβδομάδα διαιρείται σε 7 μέρες (γι αυτό λέγεται και εβδομας) και φυσικά το τέλος της είναι η εβδόμη ήμερα  δηλ. Το Σάββατο (Week-end).

Το Σαββατοκύριακο  είναι η ομάδα των δυο ήμερων εκ των οποίων η μεν πρώτη είναι το πέρας μιας εβδομάδας και η δεύτερη η έναρξη  της επομένης. Αφού αντιλαμβανόμαστε τον χρόνο σαν μια συνεχή γραμμή, δεν είναι σωστό να θεωρούμε το κεφάλι και την ουρά της εβδομάδας σαν δυο συνέχεις μέρες.
Η έκφραση «κυνηγάω την ουρά μου» λέγεται για να δηλώσει μια ατελέσφορη προσπάθεια.


Όταν λοιπόν φίλοι ή συνάδελφοι σου εύχονται «Happy week-end» και εννοούν «Καλό Σαββατοκύριακο», εσύ πρέπει κανονικά να θεωρήσεις ότι σου λένε «καλό Σάββατο» και να ρωτήσεις «Για την Κυριακή δεν θα μου πείτε καμιά ευχή;»

Ας αφήσουμε λοιπόν τις Αγγλικούρες και να λέμε το σωστό και Ελληνικό «Σαββατοκύριακο»

Κυριακή 10 Ιανουαρίου 2010

ΑΔΙΑΦΟΡΙΑ

Ατός εποταμίεντον κι ο άλλος "ντο άσπρον κώλον έχεις!"
Αυτός παρασέρνονταν από το το ποτάμι και ο άλλος (του έλεγε) "τι ασπρο κώλο που έχεις!"
Ποντιακή έκφραση που δηλώνει την πλήρη αδιαφορία για το τι συμβαίνει στους άλλους.

Τετάρτη 6 Ιανουαρίου 2010

Παρομοιώσεις της ομιλουμένης

Η παρομοίωση είναι ένας τρόπος για να κάνουμε εναργέστερο ένα μήνυμα χρησιμοποιώντας μια λέξη κλειδί που συνήθως έχει γνωστά και αδιαμφισβήτητα χαρακτηριστικά. Οι παρομοιώσεις περιλαμβάνουν ένα "σαν ..." ή "ως ... " και αναφέρονται σε ιδιότητες προσώπων ή πραγμάτων αλλά και σε καταστάσεις ή ενέργειες. Πολλές φορές και το "σαν" παραλέιπεται ως ευκόλως εννούμενο πχ. έγινε λαγός, έκανε την καρδία του πέτρα. Εξετάζουμε τις συνήθεις προφορικές παρομοιώσεις. Οι παρομοιώσεις στον έντεχνο γραπτό λόγο (πεζό ή έμμετρο) είναι πάρα πολλές. Καταθέστε τις δικές σας παρομοιώσεις στο aris@stougiannidis.gr


ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ
ΝΕΡΑ - Μιά κοπέλλα σαν τα κρύα τά νερα
ΜΑΥΡΟΣ - Μαύρος σαν κατράμι , ή κοράκι
ΑΣΠΡΟΣ - Ασπρος σαν το γάλα
ΤΑΥΡΟΣ - Δυνατός σαν ταύρος
ΚΑΛΑΜΙΑ - Εμεινε μόνη σαν καλαμιά στον κάμπο
ΜΗΛΟ - Ητανε πιά η χήρα σαν μήλο μαραμένο
ΧΑΡΑ - Μέχρι χθες ήτανε σαν την καλή χαρά
ΑΗ-ΓΙΑΝΝΗΣ - Με την δίαιτα έγινε σαν τον Αη Γιάννη τον Νηστευτή.



ΠΑΡΟΜΟΙΩΣΕΙΣ ΜΕ ΖΩΑ
ΣΚΥΛΟΣ ΜΕ ΓΑΤΑ - Τσακώνωνται σαν το σκύλο με τη γάτα
ΜΑΥΡΟΣ - Μαύρος σαν κοράκι
ΣΚΥΛΟΣ - Δουλεύει σαν το σκυλί
ΤΡΙΧΑ - Τον πέταξε σαν την τρίχα από το ζυμάρι
ΛΕΜΟΝΟΚΟΥΠΑ - Τον πέταξε σαν στιμένη λεμονόκουπα
ΧΙΟΝΙΑ - Βρέ σαν τα χιόνια!
ΦΑΝΤΗΣ - Πετάχτηκε ξαφνικά σαν τον Φάντη μπαστούνι
ΓΑΤΑ - Έφαγε την κατσάδα του και γύρισε σα βρεγμένη γάτα.
ΣΚΥΛΟΣ - Ηρθε σαν δαρμένος σκύλος
ΤΡΩΩ ΛΥΚΟΣ - Πεινούσε πολύ πού έφαγε σαν λύκος
ΠΕΙΝΑΩ ΛΥΚΟΣ - Βάλε κάτι να φάω γιατί πεινάω σαν λύκος
ΤΡΕΧΩ ΛΑΓΟΣ - Μολις ακουσε τους ενοικους να επιστρέφουν ο διαρήκτης εγινε λαγός.
ΠΑΠΙΑ - Αργήσαμε για τι μπροστά μας ηταν ενας σε μια σακαράκα που πήγαινε σαν την πάπια.
ΛΙΟΝΤΑΡΙ - Το 40 οι Ελληνες πολέμησαν σαν λιοντάρια
ΛΑΧΑΝΙΑΖΩ ΣΚΥΛΙ - Ετρεχε και λαχάνιασε σαν το σκυλί

ΚΟΙΜΑΜΑΙ ΒΟΔΙ - Ημουν τόσο κουρασμένος που κοιμήθηκα σα βόδι
ΤΑΥΡΟΣ - Δυνατός σαν ταύρος
ΚΟΙΤΩ ΧΑΝΟΣ - Τι με κοιπάς με ενοικτο το στομα σαν χάνος

ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ

ΚΑΠΝΙΖΩ ΤΟΥΡΚΟΣ - Πως να το κόψει; Αυτος καπνίζει σαν Τούρκος! ἤ σαν αράπης
ΠΕΡΙΦΕΡΟΜΑΙ ΚΑΤΑΡΑ - Δεν εχει δουλειά να κάνει και γυρίζει σαν την άδικη κατάρα

ΣΙΧΑΙΝΟΜΑΙ ΑΜΑΡΤΙΑ - Αυτή την δουλειά την σιχαίνομαι σαν τις αμαρτίες μου
ΔΙΑΒΟΛΟΣ - Τον φοβάται οπως ο διάβολος το λιβανι

ΠΕΤΡΑ - Εκανα την καρδιά μου πέτρα και συνέχισα να εργάζομαι μετά το θάνατο του άντρα μου.

ΙΟΥΔΑΙΟΣ - Αλήτης! Γυριζει σαν το περιπλανώμενο Ιουδαίο
ΣΤΑΥΡΩΝΩ -Με σταυρώνει σαν το Χριστο
ΥΠΟΜΟΝΗ - Εκανα υπομονη σαν τον Ιωβ (ἤ ιώβειος υπομονή).
ΕΠΙΣΤΡΕΦΩ ΑΣΩΤΟΣ ΥΙΟΣ - Γυρισε σπιτι ως ο ασωτος υιος.
ΦΡΟΝΤΙΖΩ ΣΑΜΑΡΕΙΤΗΣ - Πρώτα την εσπασε στο ξύλο και μετά το παίζει "ο καλός σαμαρείτης"